Ninh Bình nằm ở vùng cực Nam của đồng bằng châu thổ sông Hồng (cách Hà Nội 93km về phía Nam), là nơi tiếp nối giao lưu kinh tế, văn hóa giữa vùng đồng bằng Bắc Bộ với vùng núi rừng Tây Bắc. Được thiên nhiên ưu đãi cùng với bề dày lịch sử đã để lại cho Ninh Bình nhiều danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử, văn hóa đặc sắc.
Đến với Ninh Bình, quý khách không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của cố đô Hoa Lư, hay vẻ uy nghiêm của nhà thờ đá Phát Diệm, tự do khám phá những bất ngờ thiên tạo ở khu hang động sinh thái Tràng An, Tam Cốc – Bích Động… Đó là chưa kể đến thế giới thiên nhiên nguyên vẹn được bảo tồn trong rừng nguyên sinh Cúc Phương, hay sự độc đáo, kỳ thú, hệ động thực vật phong phú, đa dạng của khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long, hay tắm mình ở suối nước khoáng nóng Kênh Gà…
Qua các tài liệu của Viện sử học và của các nhà nghiên cứu đã tìm được từ trong sử sách - địa danh và danh xưng Ninh Bình chính thức có từ năm 1822 (năm Minh mạng thứ ba). Trước khi có danh xưng và địa danh Ninh Bình, nơi đây là một vùng đất cổ có con người cư trú rất sớm từ thời đại đồ đá cũ mà dấu tích còn lưu lại ở các di chỉ Thung Lang (Tam Điệp) có niên đại 3 vạn năm; ở hang Đăng Đắng (Cúc Phương) cách ngày nay 7000 – 8000 năm.
Miền đất này đời Tần (255-207 trước công nguyên) thuộc Tượng quận. Trong giai đoạn Bắc thuộc lần thứ 2 dưới đời nhà Hán, thuộc quận Giao Chỉ, đời Ngô và đời Tấn thuộc Giao Châu, đến cuối đời Lương là châu Trường Yên cũng thuộc Giao Châu.
Khi Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong 12 xứ quân, thống nhất đất nước lập nên triều Đinh (968-980) đóng đô ở Hoa Lư thì đất này gọi là châu Đại Hoàng của nước Đại Cồ Việt. Đến đời Tiền Lê gọi là châu Trường Yên. Đời nhà Lý gọi là phủ Trường Yên, sau gọi là châu Đại Hoàng nước Đại Việt. Đầu đời Trần gọi là Lộ sau đổi là Trấn Trường Yên. Năm Quang Thái thứ 10 đời Trần Thuận Tông, đổi thành Trấn Thiên Quan.
Thời kỳ thuộc Minh gọi là châu Trường Yên.
Đến triều Lê vẫn theo như đời Trần trước. Đời Thiệu Bình dưới triều Lê Thái Tông chia làm 2 phủ Trường Yên và Thiên Quan thuộc về trấn Thanh Hoa. Đời Hồng Đức, Lê Thánh Tông cho nhập 2 phủ ấy vào Sơn Nam Thừa Tuyên. Đời nhà Mạc gọi 2 phủ này là Thanh Hoa ngoại trấn ngăn cách với Thanh Hoa nội trấn bởi dãy núi Tam Điệp. Sau khi nhà Mạc bị diệt, nhà Lê đem 2 phủ Trường Yên và Thiên Quan nhập vào Thanh Hoa gọi là Thanh Hoa ngoại trấn. Thời Tây Sơn cũng gọi là Thanh Hoa ngoại trấn thuộc Bắc thành.
Dưới triều Nguyễn, năm Gia Long thứ 5 (1806) đổi Thanh Hoa ngoại trấn gọi là đạo Thanh Bình vẫn thuộc trấn Thanh Hoa. Năm Minh Mạng thứ 3 (1822) đổi tên đạo Thanh Bình làm đạo Ninh Bình. Địa danh Ninh Bình có từ đó, nhưng vẫn là một Đạo thuộc trấn Thanh Hoa. Đến năm Minh Mạng thứ 10 (1829) mới chính thức đổi làm trấn Ninh Bình, đặt các quan cai trị là Trấn thủ, Hiệp trấn và Tham hiệp như các Trấn khác nằm trong Bắc thành.
Năm Minh Mạng thứ 12 (1831) đổi trấn Ninh Bình thành tỉnh Ninh Bình và bỏ tổng trấn Bắc thành theo chương trình cải cách hành chính của Minh Mạng.
Tỉnh Ninh Bình dưới triều Nguyễn có 2 phủ gồm 7 huyện: Phủ Yên Khánh gồm 4 huyện Yên Khánh, Yên Mô, Gia Viễn và Kim Sơn. Phủ Thiên Quan gồm 3 huyện Phụng Hoá, Yên Hoá và Yên Lạc.
Sau cách mạng tháng 8 (1945), một số tỉnh thành mang tên các danh nhân hay địa danh lịch sử thì Ninh Bình mang tên là tỉnh Hoa Lư trong một thời gian ngắn.
Sau ngày thống nhất đất nước, năm 1976 Ninh Bình hợp với tỉnh Nam Hà (gồm Nam Định và Hà Nam) thành tỉnh Hà Nam Ninh.
Tháng 12 năm 1991, Quốc hội khoá VIII, kỳ họp thứ 10 quyết định tái lập tỉnh Ninh Bình trên phạm vi địa giới như trước khi hợp nhất.
Trong suốt hành trình gần hai thế kỷ qua, Ninh Bình ít nhất đã có trên 20 lần thay đổi về đơn vị hành chính, địa giới và tên gọi khác nhau, song về cơ bản địa giới và danh xưng tên gọi vẫn được giữ nguyên như hiện nay (trừ 16 năm hợp nhất trong tỉnh Hà Nam Ninh, nhưng thị xã vẫn mang tên Ninh Bình). Người dân Ninh Bình đã sinh sống và tồn tại liên tục từ xa xưa trên vùng đất cổ này. Qua quá trình phát triển ấy Ninh Bình tự hào đã từng là kinh đô nước Đại Cồ Việt của ba vương triều Đinh – Lê - Lý từ cuối thế kỷ thứ X đến đầu thế kỷ thứ XI và là mảnh đất đã từng sản sinh ra những danh nhân, những nhân vật lịch sử hiền tài làm dạng danh quê hương đất nước như Anh hùng dân tộc Đinh Bộ Lĩnh, vua Lê Đại Hành, danh nhân văn hóa Trương Hán Siêu, Quốc sư Nguyễn Minh Không…
(Nguồn: Trung tâm Thông tin Xúc tiến Du lịch – Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình)